" Проблема языка".
Бахъахъхъанам не взаг
Автор: Алборова Дзерасса Самсоновна, учитель осетинского языка и литературы, МБОУ "СОШ №1 с. Октябрьское", г. Владикавказ, Пригородный район
В раздел основное общее образование
Бахъахъхъæнæм не ‘ взаг.
Нæ фыдæлтæ нын цы стыр хæзнатæ ныууагътой, уыдонæй иу у нæ
мадæлон æвзаг. Ирон æвзаг у ирон адæмы уд æмæ зонд, ирон адæмы
культурæйы хæзнадон. Ирон æвзаг у аргъæуттæ, таурæгътæ, æмбисæндтæ,
Нарты кадджыты, Къоста, Васо, Секъа æмæ иннæ куырыхон адæймæгты
æвзаг. Уый баст у не ‘гъдæуттимæ, хæдзарон митимæ. Зæгъæм, хъæууон
хæдзары нана ахсы гуымбыл (цыхт), цæгъды мисын, аразы нæлхæ æмæ а.д.
Нæ абоны царды сывæллæттæй бирæтæ нæ зоынц уыцы дзырдтæ. Кæй
зæгъын æй хъæуы, уымæн бирæ аххосæгтæ ис. Фæлæ мах, ирон æвзаг
амонджытæ, хъуамæ архайæм ууыл, цæмæй не ‘взаг ма сæфа. Ирон æвзаг
махæн лæвæрд у æрдзæй, у нæ хæзна, æмæ йыл былысчъил мачи кæнæд.
Зындгонд ирон ахуыргонд Абайты Васо афтæ загъта: «Ирон æвзаджы ис
ахæм дзырдтæ – «фæсмон» æмæ «æфсарм», кæцытæ уыйбæц рæстæг
фæцардысты, æмæ дур æмæ бронзæйæ конд дзаумæттæ дæр уыйбæрц нæ
фæлæудзысты. Ирон æвзаг æмæ национ культурæйы хæзнатæ иумæ
рæсугъд таутæ уадзынц. Мадæлон æвзагæн æнæ æгъдау æмæ традицитæ
уæвæн нæй. Уыдон сты не ‘хсæнады ахсджиаг цардыуаджы миниуджытæ, чи
сæ сфæлдыста, уыцы адæмы хæзнатæ».
Мадæлон æвзаг у номдæттæг сабийæн. Сывæллон фыццаг хатт мады
фæлмæн хъæбысы ракæсы йæ цæстытæй. Мад йæ сывæллонæн зары
иронау, хъомыл æй кæны ирон алыхуызон дзырдтæй пайда кæнгæйæ. Уыцы
дзырдтæ зæрдæйы арф фæд ныууадзынц æмæ куы бахъомыл вæййы, уæд
ын йæ мадæлон æвзагмæ баззайы уыцы уарзондзинад. Мадæлон æвзаджы
домæнтæ йæ бинонты ‘хсæн кæмæн ныббиноныг уой, уыцы сывæллон
уыдзæн ныфсджын æмæ æгъдауджын. Уымæн æмæ йæ хъуыдыйы уыдзæн,
ирон кæй у æмæ йæ ирон æгъдау æххæст кæнын кæй хъæудзæн.
«Æз дæ ныфсæй дæн хъаруджын,
Дæ мæ хотыхты цыргъдæр.
Ахъардтай дзырдгай мæ туджы,
Мады ‘хсырау дæ сыгъдæг».
(Пухаты Ал.)
«Æвзаг æгъдау амонæг у», -- фæзæгъынц куырыхон лæгтæ. Хъыгагæн,
нырыккон мадæлтæй бирæтæ афтæ нæ хъуыды кæнынц. Махмæ бирæ ахæм
ныййарджытæ ис, кæцытæ æрбацæуынц скъоламæ æмæ домынц, мæ сывæллоны мын ирон æвзаджы уроктæй суæгъд кæн, зæгъгæ. Кæнæ та вæййы арæх, æмæ йæ лæмæгъ къордмæ ракæнын кæны сывæллоны. Уыцы ныййарджытæ не ‘мбарынц, сæ цоты раст фæндагыл кæй не ‘вæрынц. Уымæн æмæ йæ мадæлон æвзаг чи нæ зона, уый нæ бамбардзæн æгъдауы нысан. Æгъдау та уæздандзинад гуырын кæны. Йæ мадæлон æвзагыл афоныл чи нæ фæхæст уа, уый хъуыдыджын, æгъдауджын нæ рауайдзæн. Сабийæн йæ фыццаг ахуыргæнæг у йæ мад. Йæ мад ын куыд бауарзын кæна йе ‘взаг, афтæ йæ дарддæр дæр уарздзæн. Мадæлон æвзаг зæрдæйæ кæй цæуы, уымæ гæсгæ саби цы зонындзинæдтæ райсы, уыдон йæ зæрдыл хуыздæр бадары, йæ зонды дæр арфдæр ныффидар вæййынц. Васо загъта: «Ирон æвзаг у, хъуыдыйы æмæ æнкъарæнты тæккæ лыстæгдæр æмæ уæздандæр фæзилæнтæ равдисынмæ чи арæхсы, ахæм æнæаипп, рæвдз æмæ коммæгæс хотых». Сабийы йæ мадæлон æвзагæй чи фæхицæн кæна, уый у йæ фыддæр знаг. «Дæ мады æвзагыл кæд дзурыс, кæд зарыс, -- дæ фыдгул ызнагæн йæ сау зæрдæ марыс». Æлборты Хадзы-Умар. Æлборты Дзерассæ, Октябрыхъæуы астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг.
ныййарджытæ ис, кæцытæ æрбацæуынц скъоламæ æмæ домынц, мæ сывæллоны мын ирон æвзаджы уроктæй суæгъд кæн, зæгъгæ. Кæнæ та вæййы арæх, æмæ йæ лæмæгъ къордмæ ракæнын кæны сывæллоны. Уыцы ныййарджытæ не ‘мбарынц, сæ цоты раст фæндагыл кæй не ‘вæрынц. Уымæн æмæ йæ мадæлон æвзаг чи нæ зона, уый нæ бамбардзæн æгъдауы нысан. Æгъдау та уæздандзинад гуырын кæны. Йæ мадæлон æвзагыл афоныл чи нæ фæхæст уа, уый хъуыдыджын, æгъдауджын нæ рауайдзæн. Сабийæн йæ фыццаг ахуыргæнæг у йæ мад. Йæ мад ын куыд бауарзын кæна йе ‘взаг, афтæ йæ дарддæр дæр уарздзæн. Мадæлон æвзаг зæрдæйæ кæй цæуы, уымæ гæсгæ саби цы зонындзинæдтæ райсы, уыдон йæ зæрдыл хуыздæр бадары, йæ зонды дæр арфдæр ныффидар вæййынц. Васо загъта: «Ирон æвзаг у, хъуыдыйы æмæ æнкъарæнты тæккæ лыстæгдæр æмæ уæздандæр фæзилæнтæ равдисынмæ чи арæхсы, ахæм æнæаипп, рæвдз æмæ коммæгæс хотых». Сабийы йæ мадæлон æвзагæй чи фæхицæн кæна, уый у йæ фыддæр знаг. «Дæ мады æвзагыл кæд дзурыс, кæд зарыс, -- дæ фыдгул ызнагæн йæ сау зæрдæ марыс». Æлборты Хадзы-Умар. Æлборты Дзерассæ, Октябрыхъæуы астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг.
В раздел основное общее образование