Предмет: Саха Республикатын норуоттарын культурататыгар уруок былаана.

Темата: «ϴбүгэм аhа-үѳлэ»

Уруок керуцэ: саца тиэмэ5э киирии

Сыала: - балык ас арааьын билиьиннэрии

- терут аска убаастабылы ицэрии

- судургу аьылыгы астыырга уерэтии

Туттуллар тэриллэр: презентация, аудиозапись, ас кырбыыр дуоска, быьах, фартук, тумалар

Кылаас: 3

Учуутал: Потапова Нина Семёновна, Трофимова Диана Викторовна

Уруок кылгас былаана:

1.

Тэрээһин чааһа

2.

Тема5а киирии

3.

Балык ас арааһын билиһиннэрии

4.

Собону уруһуйдаан кырыйыы

5.

Тоц балык – бастыц ас

6.

«Индигиркэ» салааты оцоруу. Группанан улэ

7.

Түмүк чааһа

1.

Тэрээһин чааһа.

- Үтүө күнүнэн, о5олор. Бүгүн эһиэхэ Саха Республикатын норуоттарын культурататыгар уруогун В.Г.Павлов аатынан Сунтаар начальнай

оскуолатын учууталлара Потапова Нина Семёновна, Трофимова Диана Викторовна ыыта кэллибит. Бары уруокка бол5омтолоохтук олоруң,

көхтөөхтүк кыттың диэн ыңырабыт.

2.Тема5а киирии.

-Таабырынна таайыа5ың:

1. Быыкайкаан эрээрибин суус кемус манньыаты сугэ сылдьабын (собо)

2. Сарыы са5ынньахтаах уьун синньигэс о5онньор баар уьу (сордоц)

2. Кынаттаах да кеппет, айахтаах да сацарбат баар уьу (балык).

-Бугунну уруокпут темата туохха сыьыаннаах эбитий? (балыктарга)

-Уруокпут тематын слайдка көрүөххэйиң «Ебугэм аьа-уелэ. Балык ас»

3.Балык ас арааһа

- Эьиги ханнык балыктан ханнык аьы астыылларын билэ5итий? (о5олор эппиэттэрэ)

-Биьиги өбүгэлэрбит 300 араас суол аьы астанналлара биллэр. Ол курдук үүт ас, эт ас, собо, көтөртөн - сүүрэртэн, хааһылар, бурдук астар,

үөрэлэр, утахтар киирэллэр. Дьиибэтэ диэн, аһы астыыртан са5алаан, аһаан бүтүөххэ диэри анал сиэрдээх буолар эбит.

-Киьини аматытыр, чөлүн бө5өргөтөр, дьайа суо5у, киьини үрүң тыынныыр аһы Айыы аьа дииллэр эбит. Билиңңи чинчийээччилэр

этэллэринэн, хас биирдии ас иччилээх эбит. Ыраас ауралаах, хоммотох аһы сиэң диэн сүбэлииллэр эбит.

-«Саха киьитэ эти кытта соботун сиэбэтэ5инэ аьаабатах курдук буолар» диэн этиини хайдах өйдүүгүтүй? (о5олор эппиэттэрэ)

-Эти эьиги киэьэ тугу кытары сиигитий?(миини)

-Киэьэ миин иьии – бу саха дьонун биир дьикти уратылара.

-Эьиги санаа5ытыгар, балыгы мииннээн иьэллэр дуо?

-Балык битэмииннээх, ыалдьыбыт киьи собо миинин истэ5инэ аьыах ба5ата киирэр. О5о эмтэрэр ийэ собо миинин истэ5инэ уутэ элбиир.

-Ебугэлэрбит былыр былыргыттан куел уонна ерус балыгын араастаан астыыллара. Балыгы буьараллар, ыьаарылыыллар, ыыьыыллар,

хатараллар. Оттон тууччах, муксун, хатыыс курдук кунду балыгы тоцнуу кыьан сиэниллэр. Былыр балыктан сыма, буьарык, а5араан, лыыба

диэн астары оцороллор эбит. Ити туьунан кинигэттэн булан аа5ыц эрэ. (о5олор кинигэттэн аа5аллар)

-Дьуухала, искэх, куенэх суолтатын быьаарыы (115с)

- Биьиги куелбутугэр ханнык балык элбэ5ий? (собо)

-Собону эмиэ араастаан буьаран, астаан сиибит. Ким хайдах буьаран сиэччиний? Билигин таптаан сиир балыкпытын собону оцорон

холонуохха.

4.Собону уруһуйдаан кырыйыы.

-Билигин биьиги собону уруьуйдаан, кырыйан бу кытыйаны толоруохпут (о5олор үлэлииллэр, ол кэмцэ «Моторуйан дьэ собо» ырыа

тыаьыыр).

-Олус элбэх, минньигэс соболор буоллулар.

5. Тоц балык – бастыц ас

- О5олоор, балыгы миинниибит, ыьаарылыыбыт, уелэбит, туустуубут. Уонна хайдах сиэххэ себуй?

- Ол курдук, Хоту дойдуга кыьыллыбыт балык саамай мааны астара эбит. Учуонайдар этэллэринэн, балыка баар кальций киьи уцуо5ун

б5ергетер, ону таьынан киьи тымырдара кэцииригэр туьалыыр, уьун үйэлэнии балыкка омега битэмиин баарыттан улахан тутулуктаах эбит.

Тоц балыгы кыьынын муус аннынан бултууллар: чыыр, уомул, муксун, тууччах, бил, хатыыс. Саца бултаммыт балыгы мууска тэлгэтэн

тоцороллор. Кыьалларыгар ар5аьын, ере5етун тириилэрин кыьаллар, тебетуттэн са5алаан тириитин хастыы тардан ылаллар. Кутуругун уеь,

тебетун аллара тутан, кутуругуттан са5алаан чараас гына кыьаллар. Ирэ илигинэ сонно тута сииллэр. Урдугэр туус, биэрэс таммалатыахха

сеп. (презентацияны кердеруу)

6.

«Индигиркэ» салааты оцоруу.

Группанан улэ: былаан оцостуу (ким туох улэни толорорун субэлэьии)

-Үлэ киһини аһатар диэнинэн сиэттэрэн, хас биирдии группа индигиркэ салаты оцорон боруобаланыа. Балыкпытын кыра гына кубиктыы

быьабыт, репчатай луугу эмиэ кыра гына кырбыыбыт, туус, биэрэс, арыы кутабыт. Балыгы, лугу дуоска5а кырбыыбыт, быьа5ы туттарга

сэрэхтээх буоларбытын умнубаппыт.

-Бу салааппытын хайдах киэргэтиэххэ сөбүй? (укроп, петрушка ууран киэргэтии)

-Бэйэ5ит оңорбут салааппытын уруок бутуутэ амсайан сыана быьыахпыт:

- салаат выставката

- амсайыы

- теье сатаммытын ырытааьын

7.

Түмүк чааһа.

-«Ебугэм аьа-уелэ» диэн уруокпутуттан тугу биллигит?

-Бэйэ5итигэр туһалаа5ы тугу ылынныгыт?

Өбүгэ аьа – эт, балык, үрүң, бурдук ас. Биьиги уьун тымныы кыьыммытыгар этэ, балыга суох хайдах да сатаммаппыт. Эт ас киьиэхэ күүс,

сэниэ биэрэр. Балык элбэх битэмииннээх. Тоңнуу кыьыллыбыт балыгы мэлдьи сиир киһи ыалдьыбат.

-Астаабыт аскыт амтаннаах буоллун, оңорбут аскыт тотоойу буоллун диэн алгыһынан уруокпутун түмүктүүбүт. Көрсүөххэ диэри!