Н.И.Кочнев аатынан 1 Хаҥалас орто оскуолата

Ньурба оройуона

Дакылаат

Оҕо тылын, айар дьоҕурун сайыннарыы

Толордо: саха тылын уонна литературатын учуутала

Бочкарева Агафия Степановна

2021 с.

1

Иһинээҕитэ.

Киириитэ..............................................................................................................................3

1.

О5о тылын, айар дьо5урун сайыннарар ньымалар...............................................6

2.

Табыгастаах ньымалар…………………………………………………………….9

Түмүк....................................................................................................................................12

Туһаныллыбыт литература.................................................................................................13

2

Киириитэ

Учуутал — олох кэрэһитэ, көлүөнэ эрэллээх сирдьитэ, норуот олоҕун түсчүтэ,

инники эрэлэ. Учуутал хас биирдии оҕо олоҕун оҥосторугар сөптөөх иитиллиилээх, элбэх

билиилээх, үчүгэйдик талбыт идэлээх киһи буолан тахсарын хааччыйар, иитэн-үөрэтэн,

оҥорон-чочуйан тaһaapap. Оннук чочуллубут киһи, олоҕун санаатын хоту оҥостон, бар

дьонугар, норуотугар туһалаах, тус олоҕор дьоллоох киһи буолар. Дьоллоох дьонноох

көлүөнэ олоҕу инники хамсатар, сайыннарар, норуотун өлбөт-сүппэт үйэлиир. Ханнык

баҕарар идэни киһи айылҕаттан бэриллибит дьоҕурун, талаанын сайыннаран талан ылар.

Онно төһүү күүһүнэн буолар эмиэ учуутал. Үөрэҕирии системата кэлэр көлүөнэ ыччаты

сайыннарар туһугар саҥаттан саҥа хайысханы, сүүрээни олох сайдыытынан көрөн

киллэрэн иһэр. Ол быһыытынан билиҥҥи биһиги сайдыылаах үйэбитигэр хас биирдии

oҕoҕo иитии үлэтин күүскэ ыытыллыахтаах, дьоҕурун, талаанын сайыннарыллыахтаах

диэн ирдэбил турар. Сөп иитиллиилээх, үрдүк култууралаах. Билиитин таһынан,

дьоҕурун, талаанын сайыннарбыт, онтун олоххо сөптөөхтүк тyhaнap киһи норуотун

сайыннарар. Оттон норуот сайдыыта — олоҕу сайыннарар. Хас биирдии норуот аан

маҥнайгы сайдар суолга киирэр күлүүһүнэн кини төрөөбүт тыла буолар. Хас биирдии

киһи төрөөбүт төрүт тылынан сайдар, үүнэр. Оттон oҕoҕo кини төрөөбүт төрүт тыла

үөрэҕи-билиини кэнэҕэстик ылынарыгар, өйө-толкуйа тобулларыгар, майгыта-сигилитэ

олохсуйарыгар, айар- тутар дьоҕура сайдарыгар айылҕаттан айыллыбыт сүрүн эйгэтэ

буолар. Норуот олорбут олоҕо, тыына-дьылҕата тылыгар сөҥөн сылдьар. Оҕо төрүөҕүттэн

ийэ тылын эйгэтигэр иитилиннэҕинэ эрэ бэйэтин омугун кутун- сүрүн, үйэлэргэ муспут

муудараһын этигэр-хааныгар иҥэринэр, төрөөбүт тылын бэйэтин омугун ытыктыыр-

харыстыыр, киэн туттар киһи буолар. Ийэ тыллаах киһи бэйэтин омук быһыытынан

билинэн хайа баҕарар атын омугу кытта тэҥҥэ туруулаһар кыахтанар. Хайа да омук

төрөөбүт тылын билэр, таптыыр, сыаналыыр кэнчээри ыччаттаах буоллаҕына, тыыннаах

буолар, салгыы сайдар, туругурар кыахтанар. Тыл - бүтүн норуот национальнай баайа,

кэнэҕэски кэскилэ. Оттон саха тыла — саха омук төрөөбүт тыла, билиитин-көрүүтүн

төрдө, үүнэр-сайдар эйгэтэ. Саха оскуолатыгар саха тыла — үөрэх-билии тыла. Онон мин

сүрүн үлэбинэн буолар - оҕо тылын, дьоҕурун уонна талаанын сайыннарыы.

Чинчийии боппуруоһа: Хас биирдии үөрэнээччи айымньылаахтык толкуйдуур

уонна айар дьоҕура табылларыгар кини уйулҕатын уһугуннаран, дууһатын

кылын

таарыйан, иэйиитин имэҥин иитэн, иһирэх санаатын салайан, төрөөбүт тылынан айар,

3

суруйар дьоҕурун сайыннарыы, айар үлэ суолугар үктэннэрии уустук суол. Хас биирдии

учуутал оҕо талаана арылларыгар, тыла-өһө сайдарыгар суолдьут сулус буолуохтаах.

Үлэм тоҕоостооҕо: Төрөөбүт тыл алыбын хас биирдии оҕо чараас дууһатыгар,

сырдык, ыраас өйүгэр-санаатыгар иҥэрэн, кини тус олоҕор, быһыытыгар-майгытыгар,

өйүгэр-санаатыгар философскай сыһыаны олохтооһун, билиитин-көрүүтүн кэҥэтии,

хаҥатыы.

Сыала: Оҕо тылын, айар дьоҕурун, тута хоһуйар үөрүйэхтэрин сайыннарыы.

Соруктара:

1)0ҕо уус-уран литератураны таптыыр, элбэҕи ааҕар, онтун олоххо туһанар,

төрөөбүт дойдутун ытыктыыр, айылҕаны кытта сибээстээх, тулалыыр эйгэни харыстыыр,

олоҕу

дириҥник

таба

өйдүүр,

өй-санаа,

сиэр-майгы

өттүнэн

туруктаах,

үрдүк

культуралаах буоларыгар иитии.

2)Хас биирдии үөрэнээччи айымньылаахтык толкуйдуур уонна айар дьоҕура

табылларыгар кини уйулҕатын уһугуннаран, дууһатын кьлын таарыйан, иэйиитин имэҥин

иитэн, иһирэх санаатын салайан, төрөөбүт тылынан айар, суруйар дьоҕурун сайыннарыы,

айар үлэ суолугар үктэннэрии.

3)Тус оҕоҕо туһуламмыт сайыннарыылаах үөрэхтээһин ньыматын туһаныы.

4)Төрөөбүт тыл алыбын хас биирдии оҕо чараас дууһатыгар, сырдык-ыраас өйүгэр-

санаатыгар иҥэрэн, кини тус олоҕор, быһыытыгар-майгытыгар, өйүгэр санаатыгар

философскай сыһыаны олохтооһун, билиитин-көрүүтүн кэҥэтии, хаҥатыы.

5)0ҕо айылҕаттан бэриллибит ыллыыр-туойар, үҥкүүлүүр, сценаҕа оонньуур

дьоҕурун тобулан, уһуйан, үөрэтэн салгыы сайыннарыы, кэнэҕэски идэтин таларыгар

көмөлөһүү.

6)Үөрэнээччи чинчийэр, толкуйдуур, үөрэтэр, хомуйар, суруйар, онтун дьоҥҥо

сатаан тириэрдэр идэҕэ туһулааһын.

7)Дьон иннигэр тыл этэргэ, дакылааттыырга, бэчээккэ анаан уонна өйтөн айан уус-

уран суруйуу үөрүйэхтэрин баһылыырга, киһини кытта сатаан кэпсэтэргэ, онтон таба

сааһылаан хаһыакка суруйарга үөрэтии.

4

8)Бу хайысхалары талбыт оҕолору орто анал, үрдүк үөрэхтэргэ киирэллэригэр

бэлэмнээһин, көмөлөһүү, киирэллэрин ситиһии, олох суолугар атаарыы.

3.Үлэлиир технологиям: тус оҕоҕо туһуламмыт технология.

4.Үлэлиир ньымам: сайыннарыылаах үөрэхтээһин ньыматын туһаныы.

5.Проблемам: 0ҕо дьоҕурун уонна талаанын сайыннаран, үөрэххэ киирэригэр

бэлэмнээһин. Үлэбин саҕалыахпыттан идэҕэ хайысхалаан үөрэтиини инники күөҥҥэ

тутан, сүрүн сыал-сорук оҥостон, үлэм актуальнай проблематынан оҕолору дьоҕурдарын,

талааннарын сайыннаран, үөрэххэ киирэргэ бэлэмнээн, талбыт идэлэригэр киирэллэрин

ситиһииннэн дьарыктанабын. Маны ситиһэргэ хас биирдии оҕоҕо, саха оҕото буоларын

быһыытынан, саха тылын дэгэтин, тыл культуратын, ойуулуур-дьүһүннүүр уус-уран

тыллар араас кистэлэҥнэрин биллэрэн, төрөөбүт тылын баһылыырыгар, сайыннарарыгар

олук уурары улахан болҕомтоҕо ылабын.

5

1.

О5о тылын, айар дьо5урун сайыннарар ньымалар.

Хас биирдии киьи туохха эрэ дьо5урдаах буолар. Киьи кыа5а, айар дьо5ура мунура

суох диэн этэллэр. О5о айар дьо5ура арылынна5ына, билэ-кере сатыыра, литература5а,

уус-уран тылга умсугуйуута кууьурэр. Учууталга уруок көдьүүhүн, хаачыстыбатын

тупсарыы соруга хаhан ба5арар бастакы миэстэ5э турар.

Аныгы сайдыылаах кэм ирдэбилинэн, уерэнээччи уерэ5эр ситиьиитин биир сурун

кердеруутунэн санарар, суруйар уонна толкуйдуур о.э. айар дьо5урун сайыннарыы

буолар. Санарар сананы хомо5ой гына сайыннарыы, айар улэ5э уьуйуу, бэйэ саныыр

санаатын-толкуйун сааьылаан дьонно тириэрдии - утуе майгылаах, сытыы ейдеех, киэн

билиилээх киьини иитиини кытта быстыспат ситимнээх. О5о бэйэтин санаатын сааьылаан

уонна уус-уран тылынан-еьунэн этэригэр уерэтии – уустук уонна мындыр улэ. О5о аа5ар,

ылынар дьо5урун сайыннарыан, о5о5о толкуйдуур, ырытар сатабылы иңэриэн, о5о билии

ньыматын баhылыырын ситиhиэн, о5о санаатын, иэйиитин сатаан тылынан этэр-суруйар

дьо5урун арыйыан, о5о сиэр-майгы өттүнэн үрдүк культуралаах буоларыгар иитиэн, о5о

айар дьо5урун уhугуннарыан ба5арар учууталы айымньылаах үлэ күүтэр. Учуутал идэтин

ылан оскуола5а улэлиэхпиттэн о5о айар дьо5урун сайыннарыыга бол5омтобун уурабын.

Айымньылаахтык улэлээтэххэ уерэтэр предмеккэр интэриэс уескэтиэххин сеп.

Улэлиир хайысхам:

- суруйар-айар дьо5уру сайыннарыы (хоҺоон, кэпсээн айыы),

- чинчийэр улэнэн дьарыктаныы (дакылаат, иһитиннэрии суруйуу),

- айар курэхтэргэ кыттыы,

- тэттик хомуурунньук оноруу,

- хаьыат, сурунаал таьаарыы.

Билинни уерэх стандартын ирдэбилин тутуьан айымньылаахтык улэлээтэххэ,

уерэнээччи уруокка ылбыт билиитигэр оло5уран сатабылын, дьо5урун сайыннарыыга

учуутал иннигэр турар соругу толоруохха сеп:

- саха тылын, литературатын уерэтиигэ о5олор ба5алара кууьурэрин ситиьии,

уруокка улэ кедьууьун урдэтии;

- уерэтэргэ урдук хаачыстыбаны ситиьии;

- улуус, туелбэ, республика таьымынан ыытыллар курэхтэргэ кыайыылаахтары

бэлэмнээьин;

- уерэнээччилэри айар, чинчийэр улэ5э ке5улээьин, дьо5урдарын уьугуннарыы;

- ситимнээх сананы сайыннарыы.

6

Хас биирдии учуутал бэйэтэ кыайа-хото тутар, уерэтэригэр табыгастаах ньымалаах

буолар. Мин улэм биир сурун хайысхата - айар дьо5уру сайыннарыы. Бастатан туран, айар

дьо5ур

сайдыыта

-

ситиьиилээх

буолуу

биир

терутэ

буолар.

Уруогунан

эрэ

мунурдаммакка Ийэ тыл сайдар усулуобуйатын тэрийэн, айар дьо5ур ненуе о5ону олоххо

бэлэмниир, сахалыы сиэрдээх киьини иитэр сурун санаа тула улэлиибин.

Уус-уран литератураны о5о ситимнээх саҥатыгар, айар дьо5уругар туһаайан,

сыһыаран уерэтиигэ уерэнээччи толкуйдуур кыа5ын сайыннарар улэ быЬыытынан,

аахпыты ейге оцорон керен, ону ырытан, дьицнээх оло5у кытта дьуерэлии тутан уруокка

элбэх ньымалары туЬаныахха сеп. Аныгы бириэмэ ирдэбилигэр сеп тубэьэр иитии-

уерэтии араас ньыматын билэн-керен баьылааьын,сацаттан-саца хайысхалары,опыты

булан бэйэ улэтигэр туьаныы уонна ону салгыы сайыннарыы –бугуццу улэм ирдэбилэ

буолар.

Ол курдук саца педогагическай технологиялары, ИКТ-ны, интеграцияны туьаныы о

5о суруйар, айар дьо5уругар, ситимнээх санатын сайыннарыыга сана хайысхаларынан буо

лаллар.Ол иьин хас биирдии уруокпар уерэнээччи интэриэьин тардар араас ньыманы килл

эрэн, литература5а тапталы, умсугутууну тиэрдэ сатыыбын.

Кэрэхсэбили уескэтэр сыалтан табыгастаах уерэх технологияларын туьаныы. Аныг

ы технологиялары сепке туьаннахха, уерэх кедьууьэ улаатар, о5о уонна учуутал сайдарыг

ар, уунэригэр кыах бэриллэр. Биир оннук кедьуустээх технологиянан бырайыактааьын тех

нологията буолар дии саныыбын. Бастакынан, бу технология5а проблеманы быьаарар, таб

а суолу кердуур, чинчийэр, ырытар, айар ньыма барыта тумуллэр. Уерэнээччи учуутал биэ

рэр бэлэм билиитин ылбакка, билиини бэйэтэ улэлээн булунар. Сыралаьан булбут билиит

ин олоххо туьана уерэнэр. Иккиьинэн, учуутал соруда5ы о5о тус уратытын, кыа5ын учуот

таан биэрэр. Холобур, уерэ5эр ыарыр5атар о5о киниэхэ туьаайыллан бэриллибит соруда5

ы учугэйдик толорон санаата кете5уллэр, бэйэтин кыа5ар эрэлэ кууьурэр. Усуьунэн, быра

йыактааьын о5о5о кэрэхсэбили уескэтэртэн са5аланар. О5о сонур5аабакка эрэ матырыйаа

лы интэриэhиргээбэт, оччо5о айымньылаахтык үлэлээбэт. Бырайыактааьынна о5о тус бэйэ

тин уратытыгар, дьо5уругар оло5уран уерэнэр буолан, учуутал билиигэ ке5улуур оруола у

лахан.

О5о бэйэтин таьымынан сайдар кыа5ар хас биирдии о5о5о туьаайыылаах уерэх тех

нологиятын (личностно-ориентированное обучение) киллэрии билицци учуутал иитэр-

уерэтэр улэтигэр ирдэбилинэн буолар. Ол иьин уруоктарга педагогическай технологиялар

принциптэрин компетентноска оло5уран уерэтии олус туьалаах, уерэнээччи интэриэьин, к

ыа5ын урдэтэр.Хас биирдии о5о кыа5ын керен, учуутал уерэнээччи айымньылаах улэни а

7

ттаран таЬаарыытыгар, кини ол улэ5э дьулуЬуутугар ыйан-кэрдэн, тастан салайан биэриэх

тээх.

Уерэтии ис хоьооно о5о5о дьайыытын кууьурдэр инниттэн уруокка араас таьымнаа

х улэни ыытылллыахтаах, о5о талан улэлиир усулуобуйата тэрийиллиэхтээх. О5о

билиини-керууну бэйэтэ эт мэйиитинэн толкуйдаан, тебетун улэлэтэн ылыахтаах. Саха

тылын, литературатын уруоктарыгар толкуй сурук, ейтен суруйуу, хоьоон, остуоруйа,

кэпсээн айарга, айымньыны уруьуй кеметунэн тиэрдэргэ ситимнээх улэ ыытабын. Онон

о5олор улэлэрин тумэн кыракый кинигэ онорон мунньабыт. (ойуу-кинигэлэр, Ытыс са5а

кэпсээн, Киьи олох олороору теруур эбээт холобурдааьын)

О5о айар улэтин анардас уруокка эрэ уерэтии, сайыннарыы тутах дии саныыбын.

Ол инниттэн кылаас таьынаа5ы уерэтиигэ элективнэй куурустарга суруйааччылары

билиьиннэриигэ

презентация

оноруутугар,

бэйэ

оло5ор

чугас

проблема5а

бырайыактааьынна, оскуола иьинэн хаьыат, сурунаал таьаарыытыгар дьарыктыыбын. Бу

куурус тумугунэн хас биирдии уерэнээччи ылбыт билиитигэр оло5уран, сатабылын

кердерен, бэйэ улэтин онорон туттарыахтаах. (Аммабын туойабын, О5олор олонхолоро,

суруйааччы оло5о, айар улэтэ холобурдааьын)

О5о толкуйдуур, айар дьо5урун сайыннарар сыаллаах эдэр кэрэспэндьиэннэр

куруьуоктарын улэлэтэ сылдьабын. Эбии уерэхтээьин куруьуогун ненуе о5о5о хаьыат

жанрдарын билиьиннэриигэ, санааны сатаан сааьылаан суруйарга эрчийэбин. Онуоха эбии

араас аныгы ньымалары туһанабын.

Улэлэммит улэлэрин, суруллубут айымньыларын улуустаа5ы, республикатаа5ы

курэхтэргэ ыытан кытыннаран истэххэ, уерэнээччи санаата кууьурэр, айар-улэлиир ба5ата

урдуур. Теьенен элбэх практическай улэ ыытыллар да, соччонон о5о тереебут тылынан

санарар, суруйар тыла-еье, кэпсиир дьо5ура сайдар. Ону таьынан кылаас таьынаа5ы улэ5э,

оскуола иитэр-уерэтэр улэтигэр биир сурун теьуу куус буолаллар.

8

1.

Табыгастаах ньымалар.

Киһи

барыта

кистэлэҥ

талааннаах

буолар.

Хас

биирдии

үөрэнээччи

айымньылаахтык толкуйдуур уонна айар дьоҕура табылларыгар кини уйулҕатын

уһугуннаран, дууһатын кылын таарыйан, иэйиитин имэҥин иитэн, иһирэх санаатын

салайан, төрөөбүт тылынан айар, суруйар дьоҕурун сайыннарыы, айар үлэ суолугар

үктэннэрии уустук суол. Хас биирдии учуутал оҕо талаана арылларыгар суолдьут сулус

буолуохтаах.

Оҕо

айар

дьоҕурун

сайыннардахха:

-о5о

билиитэ-көрүүтэ,

интэриэһэ

кэҥиир;

-сатаан

сааһылаан

суруйар,

чинчийэр,

айымньылаахтык

толкуйдуур

буолар;

-

оҕо

үлэлии

үөрэнэр.

Интэриэс

үөскээн,

сыал-сорук

туруорунан

үлэлиир;

-Олоххо актыыбынай көрүүлээх, бэйэ санаатын сааһылаан, толлубакка этэр буола

үүнэллэр;

1.

Синквейн

-5 строкаттан турар хоһоон.

1 строка-аат тыл (ким? Туох?)

2 строка-2-Даҕааһын аат (Хайдах?Ханнык?)

3 строка-3- Туохтуур( Тугу гынар? Хайыыр?)

4 строка-тиэмэ5э сөп түбэһиннэрэн, ааптар этэр санаатын биир этиинэн

суруйуу.

5 строка-1 тыл, бастакы тылга синоним

Петрова Олеся:Сибэкки

Кэрэ, нарын-намчы,

Тыллар, тупсар,сөхтөрөр

Өрүү миигин үөрдэр,

Сир симэҕэ!

2.

«Инсайт»-айар ньыма.( англ. тылыттан киирбит insight)-эмискэ буолбут уйул5а

хамсааһынын ойуулааһын, саҥаны арыйыы.

9

1.Сааскы хартыынаны ойуулаан. Холобур, сандал, күннээх, саҥаны ыралыыр, кэрэ

илдьитэ.

2. Саас киһи ханнык иэйиитин уһугуннарарый? Саас кэллэ5инэ эһиги үөрэҕит дуо?

Хайдах санааларга угуттууруй?

3. Саас-дьыл кэмин атын биридимиэккэ тэҥнээн көрүн. Холобур, саас нарын кыыс

кэриэтэ.

4. Уобараһы арыйан көрүн. Холобур, саас нарын кыыс кэриэтэ күлэ-үөрэ оонньуур,

тулабын сырдата үҥкүүлүүр...

Анисимов Семен:

Тугуй ити? Ньургуһун

Ахтылҕаннаах сыта дуу?

Сырдыы оонньуур көрүҥүн

Тарда турар аба дуу?

3.

«Буриме»- айар ньыма.

(франц.тылыттан киирии тыл)

кэннигэр рифмалаах. Бэриллибит рифманан хоһоон таһаарыы.

___________халлаанныы

__________сатыыгын,

__________ачалыы

___________саныыгын!

Сааскы сырдык халлаанныы,

Ыраас буола сатыыгын,

Сааскы уохтаах ачалыы

Үүнэр курдук саныыгын!

10

4.

Бырайыактааһын

оҕо

саҥа

теманы,

үөрэҕи

төһө

кэрэхсээбититтэн

саҕаланар. Оҕо сонурҕаабакка эрэ матырыйаалы интириэһиргээбэт, олох да

өйдөөбөт, ыарырҕаппыт да буолуон сөп. Онон үөрэх ситиһиилээх, дириҥ,

толору буоларыгар үөрэнээччи элбэх кыһалҕалары көрсөр.

Ону туоратар

сыалтан оҕо бэйэтэ араас хабааннаах үлэлэри тэрийиэн сөп. Ол тэрээһиннэри

атыннык үлэ, былаан, уһулуччу тугу эрэ оҥорон таһаарыы (продукт) атыннык

эттэххэ айар үлэ диэн аатыыбыт. Бу барыта түмүллэн бырайыак диэн буолар.

Бырайыактааһын ньымата араас технологиялардаах:

- Кыһалҕалаах үлэ (проблемнай)

- Көрдүүр үлэ (поисковой)

- Чинчийэр үлэ (исследовательскай)

- Айар үлэ (творческай)

Бырайыактыыр үлэҕэ учуутал - салайсан биэрээччи (координатор, модератор),

усулуобуйа тэрийээччи буолар. Бырайыактааһыҥҥа оҕо билэр, көрөр, истэр үөрүйэҕэ,

сатабыла сайдар. Кини кимтэн да тутулуга суох бэйэтин билиитин сатаан оҥорон

таһаара үөрэнэр, иһитиннэрэр эйгэни удумаҕалыыр буолар, ырытар өйө (критическое

мышление) уонна айар дьоҕура (творческое мышление) сайдар. Бырайыак анал,

бөлөҕүнэн локальнай уонна телекоммуникационнай буолуон сөп. Кини сүрүн сыалынан

оҕоҕо араас тутаах кыахтар үөскээһиннэрэ буолар. Ол курдук тутаах кыахтарынан

билиини сатабылы, сыаннастары, ханнык баҕарар усулуобуйаттан кыһалҕаттан сатаан

тахсар толкуйу тобулар кыаҕы ааттыахха сөп.

Бырайыактыыр үлэ кэмигэр араас сатабыллар үөскүүллэр:

1.

Бэйэҕэ эргиллии сатабыла (рефлексивное умение);

2.

Көрдүүр чинчийэр сатабыллар (поисковые, исследовательские умения);

3.

Сатаан алтыһар үөрүйэҕэ (умение и навыки работы в сотрудничестве);

4.

Салайар сатабыл (менеджерские умение и навыки);

5.

Культура, традиция, этикет сатабыла (коммуникативные умения);

6.

Сатаан көрдөрөр,

кэпсиир,

көмүскүүр сатабыллар (презентационные

умения и навыки):

11

Үлэм түмүгүнэн маннык түмүк оҥоруохха сөп:

1.

Айар дьоҕуру сайыннардахха, оҕо билиитэ-көрүүтэ кэҥиир, интэриэһэ

кэҥиир, дьулуура үрдүүр.

2.

Сатаан сааһылаан суруйар, чинчийэр, айымньылаахтык толкуйдуур буолар.

3.

Оҕо үлэлии үөрэнэр. Интэриэс үөскээн, сыал-сорук туруорунан үлэлиир.

4.

Олоххо актыыбынай көрүүлээх, позициялаах буола үүнэллэр.

Айар үлэ оҕо билиитин-көрүүтун кэҥэтэр, ырыҥалаан толкуйдуур дьоҕурун,

ситимнээх саҥатын сайыннарар, бэйэ алҕаһын, итэҕэһин көннөрөргө, туоратарга

көмөлөһөр.

«Толайсур» куруһуокка дьарыктанар буолан, оҕолор саха норуотун тѳрүт

культуратын ѳйдүүргэ үѳрэнэллэр, ис кыахтара арыллар, сахалыы сайаҕас тылы

үѳрэтэллэр. Норуотун уус-уран айымнньытын ытыктыыр, киэн туттар, салгыы

сайыннарар киһи буола үүнэн тахсар. Төрөөбүт тылынан чуолкайдык санаатын сааһылаан

саҥарар, айылҕаттан бэриллибит талаанын сайыннарар. Дьону- сэргэни кытары үлэлии

үөрэнэр.

Бу куруһуокпун кытары сэргэ оҕолору артыыстыырга, дьон иннигэр тахсартан

кыбыстыбат буоларга үөрэтэбин.

Бу дьарыктар дьүөрэлээн үлэлииллэрэ улахан оруолу ылар. Ол курдук оҕо норуот

уус-уран айымньытын дириҥэтэн үөрэтэр уонна ону толорорго эрчиллэр. Мин санаабар,

тыа сирин оскуолатыгар үөрэнэр оҕо киэҥ сиртэн уратыта суох тула өттүттэн сайдыылаах

буолуохтаах. Онон мин бу дьарыктарбын сѳпкѳ талбыппын диэн үѳрэбин.

12

Туhаныллыбыт литература испииһэгэ:

1.

Народное образование Якутии.1/2002. 149 стр.

2.

Народное образование Якутии.3/1998. 106 стр.

3.

Народное образование Якутии.4(64) – 2007. 135стр.

4.

Иитии кыhата №1 (1) 2006с

5.

Иитии кыhата №1(5) 2007с.

6.

Иитии кыhата№1(9) 2008с.

7.

Иитии кыhата №3(23) 2011с.

8.

Уткин К.Д. Культура народа саха. Этнофилософский аспект. Якутск: Бичик.

1999.-205с.

9.

Федорова Л.И. Этнопедагогические традиции нравственного воспитания.

Якутск: Изд-во, ИПКРО, 1997.

10.

Чиряев К.С. Дьиэ кэргэн – омук биhигэ. Якутск: Изд-во, ИПКРО,1994.-80с.

11.

Шадрина В.Г. Проблемы семейного воспитания в семейных условиях.

Народное образование Якутии, 2001. - №1. – С126-129.

13